یکی از پرسش های پایدار و در (ع)ین حال پیچیده در تاریخ تفکر سیاسی بشر، پرسش (ع)دالت است؛ به نحوی که همه اندیشمندان سیاسی در باب آن بحث کرده اند. اما اینکه (ع)دالت یا امر (ع)ادلانه چیست و یا به چه نو(ع) تصمیمی، تصمیم (ع)ادلانه اطلاق می شود، همواره با پاسخ های متفاوتی همراه شده است. در (ع)ین حال، (ع)دالت به (ع)نوان مقوله ای فراتاریخی، مساله پایای ادیان الهی و به ویژه اندیشه اسلامی نیز است. در اندیشه اسلامی (ع)دالت به خودی خود از چنان اهمیتی برخوردار است که در قرآن کریم و نیز در سنت در باب آن بحث های فراوانی وارد شده و به دنبال آن به (ع)نوان یکی از پرمناقشه ترین مفاهیم دینی همواره مورد واکاوی اندیشمندان مسلمان، ا(ع)م از فیلسوف و متکلم و فقیه، بوده است. در مقاله حاضر مقوله (ع)دالت از دیدگاه امیرالمومنین امام (ع)لی ((ع)) بررسی می شود؛ به ویژه اینکه ایشان، تنها امام م(ع)صومی است که در طول تاریخ اسلام در راس قدرت سیاسی قرار گرفته و جام(ع)ه اسلامی را با همه حوادث سیاسی پیچیده و شکاف های گسترده آن، رهبری کرده است.

یکی از آموزه­ های نوین حقوق کیفری در ترسیم سیاست کیفری، توجه ویژه به جایگاه بزه­ دیده و ترمیم خسارات و هزینه­ های وارده به وی با توسل به ابزارها و نهادهای غیرکیفری و غیررسمی برای حل وفصل امور کیفری است. در دهه­ های اخیر به­ (ع)لت مشکلات ناشی از اجرای (ع)دالت کیفری گرایش نظام­ های حقوقی به (ع)دالت ترمیمی بیشتر شده است. اندیشه­ ها و فرمایش­ های حضرت (ع)لی((ع)) همواره بخش ا(ع)ظمی از سیاست حقوقی اسلام را تشکیل داده است. حال باید دید (ع)دالت ترمیمی در دیدگاه و اندیشه (ع)لوی وجود داشته یا خیر؟ . به نظر می­ رسد (ع)دالت ترمیمی در دیدگاه (ع)لوی جایگاه ممتاز و ویژه­ ای داشته است. پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مناب(ع) کتابخانه­ ای نگارش یافته درصدد است تا (ع)دالت ترمیمی موردپذیرش حضرت (ع)لی((ع)) را مورد تحلیل قرار دهد. یافته­ های پژوهش حکایت از وجود مصادیق مختلف (ع)دالت ترمیمی از منظر حضرت (ع)لی((ع)) دارد، هرچند لفظ (ع)دالت ترمیمی در هیچ یک از فرمایش­ های حضرت به کار نرفته لیکن ایشان در 1400 سال پیش اهمیت (ع)دالت ترمیمی را موردتوجه خاص و ویژه قرار داده و (ع)لاوه بر اجرای آن همواره مردم و نیز آیندگان را به اهتمام ویژه نسبت به گرایش به (ع)دالت ترمیمی د(ع)وت نموده است. تأسیساتی از قبیل بزه­ پوشی، اصلاح ذات­ البین، شرمساری، ماهیت جبرانی دیه و پرداخت آن از بیت­ المال و میانجی­ گری محوریت گفتمان (ع)لوی (ع)دالت ترمیمی را تشکیل می­ دهند.

پرسش از م(ع)ماری (ع)ادلانه یا (ع)دالت در م(ع)ماری، پرسش از نحوۀ تخصیص و توزی(ع) مواهب مرتبط با مکان و مکان گزینی است. در این مقاله م(ع)نای م(ع)ماری (ع)ادلانه و نسبت این دو مفهوم نزد شخصیت تأثیرگذار در صدر اسلام، حضرت (ع)لی((ع))، امام اول شی(ع)یان و خلیفۀ چهارم مسلمین بررسی شده است. راهبرد مختار این پژوهش تفسیری ـ تاریخی است و از رویکرد تاریخ مفهومی بهره برده است. برای این منظور ابتدا مفهوم (ع)دالت نزد ایشان ازطریق مرور پژوهش های پیشین بررسی و منظومۀ مفاهیم آن پیدا شد. سپس چندوچون تصرفات مکانی امام (ع)لی((ع)) در نظر و (ع)مل ایشان، ازطریق مرور مناب(ع) تاریخی و روایی بررسی و اشکال مختلف آن شرح و بیان شد تا شکل پسندیدۀ تصرفات مکانی و توزی(ع) مواهب مکانی نزد ایشان آشکار شود. به این ترتیب منظومه ای از مفاهیم حاصل شد که انگارۀ م(ع)ماری (ع)ادلانه نزد خلیفۀ چهارم را آشکار می کند. این مفاهیم (ع)بارت است از: «نیّت» ساخت به مثابۀ امر بنیادین و م(ع)نا یا کارکرد باطنی اثر؛ صلاح و منف(ع)ت (ع)مومی یا بالاترین منف(ع)ت برای بیشترین افراد؛ بازتوزی(ع) مواهب مکانی آن چنان که به تقویت فرودستان و رف(ع) تب(ع)یض بینجامد؛ متضمن م(ع)نایی پسندیده باشد؛ جلب مهر و ا(ع)تماد مردم کند. این مفاهیم همچنین بر شناخت م(ع)نای (ع)دالت نزد ایشان اثرگذار است.

(ع)دالت و آزادی، از مهمترین و اساس ترین موضو(ع)ات و مباحث جوام(ع) بشری به شمار می روند، ارتباط این دو مفهوم با یکدیگر، هم در حوزه نظر و هم در سیاست (ع)ملی، خود بحث (ع)میق دیگری است. اصل (ع)دالت و حاق آزادی، در هر حکومتی نسبت به مخالفان آن حکومت م(ع)نا و مفهوم پیدا می کند. اگر حاکم و حکومتی را مخالفان و دشمنان خود نیز (ع)دالت ورزید و آزادی سیاسی آنان را تضمین کرد، می توان آن نظام را واق(ع)ا (ع)ادل دانست. در این مقاله ابتدا (ع)دالت را به (ع)نوان مبنا و اساس تفکر و رفتار سیاسی امام (ع)لی ((ع)) که مورد بحث قرار داده ایم. سپس آزادی های سیاسی مخالفان و دشمنان را در حکومت امام (ع)لی ((ع)) تبیین کرده و ارتباط آن را با (ع)دالت روشن ساخته ایم، سپس حدود آزادی و شاخص های آن را در اندیشه سیاسی امام (ع)لی ((ع)) بحث کرده ایم. در پایان مقاله نیز ارتباط نظام مند (ع)دالت و آزادی به مثابه یک نظریه، براساس تفکر و سیره سیاسی امام (ع)لی ((ع)) مورد بحث و تبیین قرار گرفته است.

حکومت امام (ع)لی((ع)) به (ع)نوان نمونه ماندگاری از نظام مطلوب اقتصادی در تاریخ اسلام، رهیافت های مناسبی را برای مدیران اقتصادی جام(ع)ه امروز (ع)رضه می کند. امنیت اقتصادی به (ع)نوان یکی از اهداف (ع)مده نظام اقتصادی اسلام، در شمار (ع)مده ترین کارکردهای دولت ها نیز به شمار می رود و مهم ترین شاخص سنجش آن کاهش فساد اقتصادی از طریق به کارگیری کارگزاران شایسته و مؤمن است. پرسش (ع)مده ای که این مقاله می کوشد تا به تبیین آن همت گمارد این است که کارگزاران امام (ع)لی تا چه میزان در تأمین امنیت اقتصادی جام(ع)ه تحت فرمان آن حضرت ایفای نقش نمودند؟ یافته های این پژوهش که مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی و متکی به داده های آماری است ن شان می دهد که برخلاف مشهور، بیشتر کارگزاران امام با درجات متفاوتی از وفاداری به آرمان های (ع)لوی در تأمین امنیت اقتصادی جام(ع)ه نقش داشتند و تنها سیزده درصد از آنها مرتکب خیانت شدند که مورد مؤاخذه قرار گرفتند.

کیفیت توزی(ع) بیت المال یکی از مسائل مهم در نظام اسلام است و توزی(ع) (ع)ادلانه آن می تواند با(ع)ث ایجاد نشاط اقتصادی، رفاه (ع)مومی و تأمین اجتما(ع)ی در همه اقشار جام(ع)ه گردد. مسئله مورد بحث در این پژوهش این است که امام (ع)لی (ع)لیه السلام در مسئله توزی(ع) بیت­ المال چه روشی را بکار گرفته­ اند؟ و به (ع)بارت دیگر سیره امام (ع)لی (ع)لیه السلام در اجرای (ع)دالت در توزی(ع) بیت المال بر کدامین پایه­ ها و اصول استوار بوده است؟ برای دستیابی به این مهم با تتب(ع) در کتب مرتبط و به شیوه­ی توصیفی-تحلیلی مسئله مورد مداقه قرار گرفت. در این پژوهش پس از بررسی شیوه ی (ع)ملکرد امام (ع)لی (ع)لیه السلام در توزی(ع) بیت المال به این نتیجه رسیدیم که امام­ (ع)لی (ع)لیه السلام با (ع)لم بی نظیر خود توانستند هزینه کردهای بیت المال را جهت دار کنند، به طوری که در صدد رشد اقتصادی همگون جام(ع)ه در همه (ع)رصه ها بودند، و این رشد را م(ع)طوف به یک قشر خاص نکرده، بلکه خواهان رشد همه اقشار جام(ع)ه بوده و به شدت از تمرکز ثروت و ایجاد فاصله طبقاتی پرهیز کردند، در این راستا ابتدا با م(ع)یار کار، نیاز و مصلحت، سهام را می پرداختند و سپس تـمام گـروه ها بـه طور یکسان از بیت المال سهم می بردند.

امروزه اهمیت توس(ع)ه اقتصادی و نقش بارز آن بر هیچ کس پوشیده نیست، تا آن جا که می توان آن را از اولویت های دنیای امروز دانست. به همین منظور در این نوشتار س(ع)ی شده است با نگاه به (ع)ملکرد حضرت (ع)لی ((ع)) به موضو(ع) توس(ع)ه اقتصادی پرداخته شود. در نهایت هدف این تحقیق دانستن این موضو(ع) بوده است که، اقتصاد روز دنیا تا چه میزان به این مبانی و اهداف نزدیک است؟ مطال(ع)ه در این خصوص نشان می دهد، مهم ترین مواردی را که محل تفاوت و ناهم خوانی بین توس(ع)ه اقتصادی مورد نظر امام ((ع)) با اقتصاد مت(ع)ارف است باید ناشی از تفاوت در مبانی، اهداف، ارزش ها، آزادی اقتصادی و مناف(ع) فرد و جام(ع)ه دانست. هدف نهایی توس(ع)ه، در اقتصاد کنونی، در اغلب کشورها بر مبنای لذت و کسب ثروت است. اما از دیدگاه ارزشی امیرالمومنین ((ع)) رسیدن به توس(ع)ه خود وسیله ای است برای امکان حرکت به سوی کمال و هدف نهایی از خلقت.

سالیان متمادی این مسئله اخلاقی مطرح است که چگونه می توان بین (ع)دالت و مصلحت ارتباط برقرار کرد؛ برهمین اساس، (ع)دالت و مصلحت از موضو(ع)ات شاخصی است که در کلام امام (ع)لی× به آن پرداخته شده است. ت(ع)اریف مختلفی از (ع)دالت مانند «یَضَ(ع)ُ الْأُمُورَ مَوَاضِ(ع)َهَا»، «إِ(ع)طَاءُ کُلِّ ذِی حَقٍ حَقَّهُ» در کلام حضرت بیان گردیده و امام× با (ع)باراتی مانند «صَلاحُ الرّ(ع)یّهِ بِال(ع)َدلِ» به مصلحت (ع)دالت بنیان اشاره نموده است. از طرف دیگر، موان(ع) اخلاقی مختلفی در راه اجرای (ع)دالت اجتما(ع)ی وجود دارد. در این پژوهش تلاش شده تا با روش توصیفی ـ تحلیلی ترابط (ع)دالت امام (ع)لی× و مصلحت با رویکردی اخلاقی مورد کاوش قرار گیرد. از یافته های این پژوهش این است که (ع)دالت، مقوم اخلاق و سبک زندگی اسلامی بوده و حیات اجتما(ع)ی بدون (ع)دالت امکان پذیر نخواهد بود. (ع)لاوه بر آن، در تهافت میان (ع)دالت و مصلحت، (ع)دالت با در نظر گرفتن مصلحت مقدّم می گردد.